„Koło pałacu misterne kwatery, drzewa pomarańczowe, kwiecia rozliczne” Sztuka ogrodowa w świetle polskich relacji podróżniczych z 2. połowy XVII wieku

Abstract

The study addresses the issue of the image of gardens recorded in the diaries and correspondence of noblemen and magnates from the Polish-Lithuanian Commonwealth who went on educational trips around Europe in the second half of the 17th century. In the Baroque era, garden art undoubtedly flourished, and visiting palaces and gardens throughout Europe was part of the grand tour program and one of the most important goals of similar trips. According to the concept of such journeys, noble young men not only attended classes at prestigious academies in Paris and Rome, learned foreign languages, music and fencing, but also visited noteworthy manors, residences, palaces and the most magnificent gardens throughout Europe. At each stage of the educational journey, travelers visited palace gardens, orangeries, parks and university gardens, and recorded their impressions on the pages of their travel notebooks.For travelers, the gardens were a space for idyllic rest, recreation and social contacts, at the same time providing aesthetic values and emphasizing the prestige of the residence and the splendor of power; it was an important element of the residential complex and a place for presenting the collection. In the mid-17th century travel reports were dominated by impressions from Italian gardens, and only in the following decades did French garden art of the era of Louis XIV gradually take over. At the end of the century, travel records were dominated by Versailles and other dazzling creations by André Le Nôtre, full of elaborate quarters and sophisticated fountains. Reflection on travel accounts from the Baroque era allows us to better understand the perception of gardens by Polish noblemen and magnates, but it is also a valuable contribution to the cultural transfer taking place through travel. The visited gardens became a place to gain knowledge about flora, and during the voyage, exotic plants were purchased and experienced gardeners were engaged. Many years after returning from their journey, the once travelers used French or Italian patterns when arranging the gardens of their manors and palaces.

Niniejsze studium podejmuje zagadnienie obrazu ogrodów zarejestrowanego na kartach diariuszy i korespondencji szlachciców i magnatów z Rzeczypospolitej odbywających w 2. połowie XVII wieku podróże edukacyjne po Europie. W dobie baroku sztuka ogrodowa przeżywała okres niewątpliwego rozkwitu, a zwiedzanie założeń pałacowo-ogrodowych całej Europy wpisywało się w program grand tour i należało do najważniejszych celów podobnych podróży. Zgodnie z konceptem takich wojaży szlachetnie urodzeni młodzieńcy nie tylko uczęszczali na zajęcia w prestiżowych akademiach Paryża i Rzymu, uczyli się języków obcych, muzyki czy fechtunku, ale także zwiedzali godne uwagi dwory, rezydencje, pałace oraz najwspanialsze ogrody całej Europy. Na każdym etapie edukacyjnej podróży oglądali przypałacowe ogrody, oranżerie, parki i ogrody uniwersyteckie, a wrażenia przelewali na karty podróżnych notatników. Dla wojażerów ogrody stanowiły przestrzeń idyllicznego odpoczynku, rekreacji i kontaktów towarzyskich, zarazem zapewniającą walory estetyczne i podkreślającą prestiż rezydencji oraz splendor władzy – był to ważny element zespołu rezydencjalnego i miejsce prezentowania kolekcji. Jeszcze w połowie XVII stulecia w relacjach podróżniczych dominowały jednak zdecydowanie impresje z ogrodów włoskich, dopiero w kolejnych dekadach stopniowo prymat przejmowała francuska sztuka ogrodowa doby Ludwika XIV. Już pod koniec wieku podróżne zapiski zdominował Wersal oraz inne olśniewające, pełne kunsztownych kwater i finezyjnych fontann kreacje André Le Nôtre’a. Refleksja nad relacjami podróżniczymi epoki baroku pozwala na przybliżenie percepcji ogrodów przez polskich szlachciców i magnatów, ale stanowi też cenny przyczynek do transferu kulturowego dokonującego się za pośrednictwem wojaży. Zwiedzane wówczas ogrody stawały się miejscem zdobywania wiedzy o florze, a w czasie podróży nabywano egzotyczne rośliny oraz angażowano doświadczonych ogrodników. Już po wielu latach od powrotu z młodzieńczego wojażu dawni podróżnicy sięgali do francuskich lub włoskich wzorów, aranżując ogrody przy swoich dworach i pałacach.