Bednarstwo i tokarstwo w średniowiecznych miastach północnej Polski

Abstract

Celem pracy jest opis rzemiosła bednarskiego i tokarskiego w średniowiecznym mieście na podstawie źródeł archeologicznych, przy udziale danych z dziedzin m.in. historycznych, etnograficznych, botanicznych. W pracy podjęto próbę prześledzenia procesu wytwórczego w dwóch dziedzinach wyspecjalizowanego rzemiosła średniowiecznego: bednarstwa, które obejmuje wyrób pojemników składanych z klepek oraz tokarstwa, definiowanego jako wytwarzanie przedmiotów techniką skrawania na tokarce. Oprócz publikowanych zbiorów tego typu zabytków, na potrzeby pracy przeanalizowano niepublikowane zbiory wyrobów klepkowych z Torunia oraz toczonych z Elbląga i Gdańska. Na tej podstawie zaproponowano rekonstrukcję procesu produkcyjnego misek klepkowych oraz talerzy i misek toczonych. Wytworzenie przedmiotu drewnianego przeanalizowano jako proces, który zachodził na styku człowiek - środowisko naturalne – społeczeństwo. Pozyskanie drewna do produkcji wiązało się z celową gospodarką leśną, w wyniku której otrzymywano drewno określonych gatunków i sortymentów. Materiał ten był do miasta sprowadzany, zwykle z najbliższej okolicy, choć w przypadku dębiny transport odbywał się na dalekie odległości. Dystrybucja surowca do warsztatów miejskich była w większych ośrodkach limitowana, a nawet bywała przedmiotem sporów pomiędzy członkami poszczególnych cechów rzemieślniczych. Rodzaj stosowanego drewna był dobierany w sposób celowy i zależał ściśle od charakteru produkcji. Drewno obrabiano z uwzględnieniem jego naturalnych właściwości, przy pomocy narzędzi i technik doskonalonych przez pokolenia. W późnośredniowiecznych miastach rzemiosło bednarskie i tokarskie charakteryzowało się wysokim stopniem specjalizacji, przy czym w porównaniu do wyrobów wczesnośredniowiecznych, nastąpił spadek różnorodności form na rzecz wyrobów zestandaryzowanych.