Człowiek w dialogu

Abstract

Człowiek w dialogu to drugi tom z cyklu Filozofia na tropie człowieka. Monografią otwierającą ten cykl była publikacja Człowiek. Filozoficzne wyzwanie, a zakończy go Przeszłość i przyszłość antropologii fundamentalnej – książka poświęcona projektowi Michaela Landmanna. Określenie „człowiek w dialogu” przywodzi na myśl dialog, będący powszechnym medium porozumiewania się i komunikacji. Tymczasem dialog jest nie tylko rozmową (może być nawet bezsłowny), podobnie jak nie każda rozmowa jest dialogiem – w sensie, który przypomniany nam został za sprawą dwudziestowiecznej filozofii dialogu, a nawet dzięki niej doczekał się antropologicznej rehabilitacji i wydobycia z filozoficznej niepamięci. Człowiek jest podmiotem użytkującym język – w słowie mówionym i pisanym – i w ten sposób dającym wyraz swojej rozumności, ale to pozostaje oczywiste, przynajmniej od czasów Arystotelesa. Jednak słowo dialog, gdyby uwzględnić jego morfologię, ujawnia dwie prawdy, niezależne od siebie, a zarazem współtworzące szczególną jakość. Mówi ono, że „dia” jest nie tylko reminiscencją greckiego liczebnika, lecz także posiada inną etymologię, wskazującą na zapośredniczenie ludzkiego Ja przez Ty. Owo osobowe, interpersonalne Ty nie może zostać sprowadzone do żadnego To – nie dlatego i nie tylko dlatego, że taka procedura byłaby niebezpieczna czy kulturowo niestosowna. Przyczyna leży w fakcie międzyosobowego „zagadnięcia”, które za sprawą swego transcendentnego źródła dysponuje potencjałem zapewniającym możliwość pełnego uczłowieczenia tym, którzy stają się jego beneficjentami. Ukazany przez dialogików paradoks polega na tym, że chociaż dialog nie jest żadnym poddającym się weryfikacji obiektem, kulturowym artefaktem ani żadną ontyczną realnością, to jednak – i właśnie dzięki temu – stanowi bezprecedensową okoliczność, która jako jedyna zdolna jest doprowadzić do ukonstytuowania się bytu ludzkiego. Ów odkrywany przez dialogików człowiek jest nie tylko istotą myślącą, mówiącą, formującą przestrzeń cywilizacyjno-kulturową oraz formowaną przez tę przestrzeń. Jest on ponadto kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym – ludzką osobą.