Dwudziestowieczna awangarda teatralna a cyrk

Abstract

Inicjując na początku XX w. proces odnowy teatru, reformatorzy sztuki scenicznej sięgali do wielu źródeł – obok sztuk plastycznych, filmu, awangardowej literatury, przywracali także związek teatru z innymi formami widowisk, w tym z cyrkiem. Twórcy teatralni wykorzystywali pewne elementy pokazu cyrkowego do nowego zdefiniowania przestrzeni teatralnej, kompozycji przedstawienia, techniki aktorskiej oraz relacji widz–wykonawca. W artykule dokonano przeglądu awangardowych praktyk teatralnych, nawiązujących do cyrku. Wskazano na wpływ cyrku na układ przestrzeni teatralnej i wykształcenie się sceny arenowej, np. w praktyce Maxa Reinhardta czy projektach Waltera Gropiusa i Farkasa Molnara w Bauhausie oraz w teatrze zaprojektowanym dla Wsiewołoda Meyerholda. Kompozycja programów cyrkowych widoczna jest też w przedstawieniach Bauhausu, zwłaszcza u Laszlo Moholy Nagy’a, u futurystów i w rewiach Erwina Piscatora. Z kolei nawiązanie do technik wykonawczych artystów cyrku odnaleźć można w Bauhausie – zwłaszcza u Oskara Schlemmera, a także w biomechanice Meyerholda czy w zdystansowanej grze aktorów Bertolta Brechta.

Initiating the process of theatre revival at the beginning of the 20th century, the reformers of the theatre art drew from many sources. Along with the visual arts, film, avant-garde literature, they also restored the relationship of the theatre with other forms of spectacles, including the circus. Theatre makers used some elements of the circus show to define the theatrical space, composition of the performance, acting techniques and the spectator-viewer relationship anew. The article is a review of the avant-garde theatre practices that refer to the circus. The impact of the circus on the arrangement of theatrical space and the formation of the arena scene has been indicated, for example in Max Reinhardt’s practice, Walter Gropius and Farkas Molnar’s projects in the Bauhaus and in the theatre designed for Meyerhold’s Vsevolod. The circus composition is also seen in the Bauhaus productions, especially in Laszlo Moholy Nagy’s or Futurists’ projects and Erwin Piscator’s revues. On the other hand, the reference to the circus performing techniques can be found in the Bauhaus ‒ especially in Oskar Schlemmer’s production, as well as in Meyerhold’s biomechanics or the reserved acting in the performances by Bertolt Brecht.