The narrative structure in "St. Petersburg" by Andrei Bely

Abstract

W artykule zostaje podjęta próba wyjaśnienia złożonego charakteru powieści Andrieja Biełego Petersburg. Szczegółowo analizowana jest struktura narracyjna utworu, to ona decyduje o tym, jak bardzo skomplikowanym dziełem jest Petersburg. Analizę rozpoczyna ogólne spostrzeżenie o istnieniu różnicy pomiędzy wypowiedzią narratorską w prologu a wypowiedziami zastosowanymi w dalszych rozdziałach powieść ci. Fakt ten wskazuje na różnorodność zastosowanych w utworze technik narracyjnych i na stale zmieniającą się rolę narratora. Zostaje postawione pytanie o dominujący rodzaj wypowiedzi. Zauważalne w licznych opisach takie cechy, jak obiektywność relacji, powściągliwość opowiadającego i jego sytuowanie się na zewnątrz opisywanego świata, sugerują, że dominującym typem wypowiedzi jest narracja trzecioosobowa. Potwierdza to wszechwiedza narratora nie ukrywajacego znajomości .przyszłych i teraźniejszych wydarzeń i wiedzącego, co myślą i czują bohaterzy. Posługuje się on nie tylko charakterystyczną dla narracji trzecioosobowej mową niezależną, ale również, próbując oddać skomplikowane stany psychiczne bohater rów, w sposób szczególny używa form językowych właściwych mowie pozornie zależnej. Zdolność wejrzenia w ich świat wewnętrzny wraz z z zastosowaniem w wypowiedzi różnorodności form narracyjnych potwierdza silną obecność trzecioosobowego narratora. Dominująca w powieści Biełego narracja trzecioosobowa decyduje o całościowym obrazie przedstawianego świata. Ów świat nie jawi się jednak jako całość zorganizowana, zamknięta i do końca sprecyzowana. Wbrew definicjom wskazywanej tu formy narracyjnej nie jest to świat powieści realistycznej. Dalsza część prezentowanej w artykule analizy poświęcona jest wskazaniu przyczyn dysonansu pomiędzy narracją trzecioosobową a "nierealistycznym” charakterem powieści. Dominująca forma wypowiedzi w przeciągu rozwoju fabuły zostaje poddana modyfikacji. Zaczynają się pojawiać sformułowania burzące obiektywną relację wszechwiedzącego opowiadacza. Do nich należą przede wszystkim stwierdzenia otwarcie ujawniające brak pełnej wiedzy narratora o opisywanych wydarzeniach. Zamiast wyczerpujących relacji coraz częściej w jego wypowiedziach pojawiają się - znakomicie służące kreowaniu dominującej w powieści atmosfery tajemniczości - domysły i niedomówienia. Od czasu do czasu narrator próbuje wyjaśniać, dlaczego nie może w pełni zrelacjonować wszystkich wydarzeń. Zarówno ze sposobu ich prezentacji, jak i z wyjaśnień opowiadającego wynika, że przekazywana informacja o świecie jest czerpana z pozycji kogoś umieszczonego wewnątrz tego świata, a nie z perspektywy zewnętrznego obserwatora. Widać to w szczególnym sposobie prezentacji dialogów między bohaterami. Próba zrelacjonowania rozmowy Lippanczenki z nieznajomym w jednej ze scen kończy się niepowodzeniem - narrator nie jest w stanie usłyszeć zagłuszanych przez otoczenie głosów. Decyduje się więc na domysły i rozmyślania o możliwym przedmiocie rozmowy bohater rów. Stając się kimś, kto jest bliski ich pozycji, zaczyna odgrywać rolę uczestnika wydarzeń prezentowanych w powieści. Zaangażowanie narratora ujawniane jest najpełniej w przedstawieniach myśli i doznań bohaterów. Posłużenie się wyłącznie formami językowymi właściwymi mowie pozom nie zależnej sprawia, że głos opowiadającego zostaje "wymieszany” z głosem postaci. Narrator nie ukrywa, że myśli i czuje jak bohaterzy i że jego relacja jest kontynuacją ich procesów myślowych. Widoczne jest to w tych partiach tekstu, gdzie uruchomiona zostaje funkcja emotywna języka. Graficzne wyobrębnienie, metaforyczna kondensacja słów, brak logicznego uporządkowania przekształconej w monolog wewnętrzny wypowiedzi przyczyniają się do powstania swoistego zapisu rejestrującego swobodny przepływ obrazów, myśli i wrażeń. Dające się dostrzec elementy strumienia świadomości znakomicie służą zatarciu różnicy pomiędzy głosem narratora a głosem postaci. Brak jakichkolwiek cech wyróżniających dwa typy wypowiedzi wskazuje, jak głębokie jest zaangażowanie narratora w bieg wydarzeń. Obecnie nie ukrywa się on za przedstawianym światem, ale w nim uczestniczy i stale podkreśla swą obecność odwołując się również do swojej roli relacjonującego wydarzenia. Postępująca modyfikacja wypowiedzi, pozycji i roli narratora przybiera jeszcze inną formę, gdy jawnie demonstrowane jest jego uczestnictwo w czynności pisania powieści. Obraz zaangażowanego w pisanie opowiadacza dystansuje go od przedstawianych wydarzeń służy ukazaniu mocy twórczej samego autora. Uważne prześledzenie różnorodności modyfikacji, którym poddana została dominując ca w Petersburg narracja trzecioosobowa, wyjaśnia przyczyny złożoności utworu. Zmienne role narratora i różne techniki narracyjne znakomicie spełniają wyznaczony im cel: na przykładzie historii syna próbującego zamordować własnego ojca, carskiego dygnitarza, przedstawiają świat w przededniu rewolucyjnego chaosu, świat politycznego i ideologicznego zamętu, rzeczywistość Rosji na początku XX wieku.