О стиле детской поэзии

Abstract

Poezja dla dzieci nie jest odrębnym gatunkiem, lecz pewną modyfikacją poezji, którą określają specyficzne właściwości odróżniające świat dzieci od świata dorosłych. Istnieją przeto różne rodzaje tej poezji, zależnie od pozycji, jaką w niej dziecko zajmuje: a) poezja dzieci, tzn. poezja tworzona przez dzieci, b) poezja o dzieciach, tj. o tematyce zaczerpniętej ze świata dziecięcego, c) poezja dla dzieci, tzn. specjalny typ poezji przeznaczony dla młodzieńczego czytelnika i słuchacza. Istnieją też naturalnie rozmaite kombinacje między wymienionymi typami. Niniejsze studium koncentruje się na poezji dla dzieci. Prezentuje ono charakterystykę jej typowych cech stylistycznych, przede wszystkim ze stanowiska dziecka, z kolei zaś również ze stanowiska człowieka dorosłego. (Poezja dziecięca jest mianowicie zróżnicowana wewnętrznie zależnie od wieku odbiorcy, gatunku i form rodzajowych.) W nowoczesnej twórczości artystycznej utwory dla dzieci i dla dorosłych stoją znacznie bliżej siebie niż dawniej; specyfika poezji dziecięcej wypływa z konieczności pełnego zharmonizowania sposobu przedstawienia ze stopniem wewnętrznego rozwoju dziecka, jego zainteresowań itd. To zharmonizowanie, które uzewnętrznia się przy najrozmaitszych okazjach, posiada niejednokrotnie charakter ograniczenia zarówno w zakresie tematyki, jako też w zastosowaniu środków językowych i pozajęzykowych. Ograniczenie to w żadnym wypadku nie oznacza bynajmniej zubożenia (które i w innych gatunkach poezji nie powinno przecież zachodzić); zjawisko to z punktu widzenia czytelnika dorosłego wywiera niejednokrotnie spotęgowany efekt estetyczny. Na przykładzie poezji dla dzieci czeskich (Hrubin, Halas, Sladek i in.), polskich (Tuwim) i rosyjskich (Marszak) poetów przeprowadzono analizę poszczególnych cech stylistycznych, które nie są właściwe wyłącznie poezji dla dzieci, jednakże w niej mają charakter cech typowych ze względu na częstotliwość występowania. W tym wypadku chodzi głównie o następujące zjawiska: o prostotę przedstawienia przedmiotu i językowej budowy tekstu (punkt 7), przedmiotowość, rzeczowość i poglądowość (punkt 8), dynamikę i wyrazistość w prowadzeniu akcji (punkt 9), jednoznaczność w znaczeniowej budowie całości (punkt 10), funkcję gry słów i elementów komicznych (punkt 11), funkcję rytmu i innych elementów brzmieniowych (punkt 12), obyczajowość, moralistyczne i wychowawcze tendencje wypowiedziane expressis verbis (punkt 13). W ostatniej części scharakteryzowano styl poezji dla dzieci oglądany ze stanowiska człowieka dorosłego, dla którego poezja ta jest pociągająca nie tylko dzięki przeniesieniu w atmosferę dziecięctwa, lecz również — w przeciwieństwie do większej części dzisiejszej poezji dla dorosłych — wskutek wymienionych uprzednio właściwości stylistycznych (uproszczenie środków wyrazu, prosty przebieg akcji, jednoznaczność znaczeniowego układu całości wobec przeważającej roli ,„podtekstu” w poezji dla dorosłych itd.). Poeci liczą w wyraźny sposób zarówno na dziecięcego, jak i na dorosłego czytelnika. dzieci i w poezji dla dorosłych: a) właściwa poezja dla dzieci, w której sposób przedstawienia dostosowany jest do psychiki i zdolności wrażeniowych dzieci, b) poezja dla dzieci, która nie wyklucza czytelnika dorosłego i zawiera ełenienty przekraczające zdolności dziecka do głębszego rozumienia, c) poezja nie przeznaczona bezpośrednio dla dzieci, jednakże w rozmaity sposób ustylizowana z uwagi na dziecięcego odbiorcę, d) szczególny typ, w którym stylizacja z uwagi na odbiorcę dziecięcego doprowadzona jest do swoistej zasady poetyckiego widzenia i wyrazu, czyli poezja infantylna (która wszakże znajduje się na marginesie poezji), e) poezja o tematyce dziecięcej, nie przeznaczona dla dzieci i dla nich zwykle w ogóle niedostępna.