La Conception de la poésie et du poète dans l'oeuvre de Saint-Martin, le Philsophe Inconnu
Streszczenie
Koncepcja poezji Saint-Martina, ściśle powiązana z jego filozofią, odcina się
jaskrawo na tle oświeconej myśli francuskiej. Jednym z celów, jaki postawił sobie
Filozof Nieznany w swej twórczości, było przypomnienie współczesnym o wielkim
znaczeniu poezji w życiu człowieka oraz wskazanie dróg jej odnowy. Przypisując
poezji pochodzenie boskie, wyznaczył jej pierwsze miejsce wśród sztuk pięknych.
Przy tym postawił wyraźną granicę między poezją pierwotną, która była
poezją prawdziwą, a poezją współczesną. Poezja współczesna, będąca naśladownictwem
świata materialnego, oznacza, w jego mniemaniu, upadek poezji prawdziwej.
Zrywając z zasadami estetyki klasycznej, Saint-Martin domaga się, aby
poezja stała się substytutem, obrazem zastępczym Świata niewidzialnego. Doskonałym
wzorem takiej poezji, której zaleca naśladowanie, jest Biblia. Wielka godność
poezji płynie z funkcji, do której pełnienia została powołana od początku
swego istnienia. Wbrew przekonaniom panującym w XVIII wieku Saint-Martin
głosi zasadę, że celem poezji jest nie piękno, ale objawienie prawd uniwersalnych,
zawsze aktualnych, potrzebnych człowiekowi na ziemi. Pełniąc tę funkcję poezja
jest jednym z doskonałych środków poznania, doskonalszym niż nauka. Ponad
wartości intelektualne Saint-Martin stawia jednak wartości woluntatywne, uważając
je za istotne posłannictwo poezji. Najwyższą funkcją poezji jest według niego
mobilizowanie do czynu, budzenie w duszy pewnego fermentu, który to ferment
ma doprowadzić, drogą przemiany wewnętrznej, do odrodzenia się człowieka.
Zasługą Saint-Martina jest również rehabilitacja roli poety. W naszkicowaniu
portretu poety wyprzedza on o kilka dziesiątków lat romantyków, którym
pozostanie tylko dokonanie małego retuszu przy użyciu mocniejszych barw. Poeta
Saint-Martina ma coś z proroka, jasnowidza. Jest przewodnikiem ludzkości w podwójnym
sensie: nie tylko przynosi na ziemię głębokie prawdy, ale jest również
wzorem wszelkich cnót. Mimo te niezwykłe właściwości nie należy do ludzi szczęśliwych.
Los jego jest losem męczennika, który przypada w udziale wszystkim geniuszom.
Geniusz w pojęciu Saint-Martina nie oznacza jednak, jak w XVIII wieku,
spotęgowania władz intelektualnych, ale jest emanacją sił wyższych, których źródło
nie należy do tego świata. Obok problemu geniusza Saint-Martin podejmuje, zajmując
stanowisko odmienne od swych współczesnych, dwa inne zagadnienia szeroko
dyskutowane w jego epoce: problem procesu twórczego oraz problem autentyczności
w poezji. Teoretycy klasyczni przypisywali inspirację poetycką przyczynom
naturalnym rzędu psycho-fizjologicznego, on natomiast pojmuje ją jako emanację
boską: poeta nie tworzy tak jak zwykły talent, ale przekazuje, ponieważ jest
kanałem połączonym bezpośrednio z Bytem Najwyższym. Solidaryzując się z krytyką
wywodzącą się z ruchu pietystycznego, Saint-Martin odrzuca pogląd estetyki
klasycznej utożsamiający poetę z aktorem naśladującym uczucia postaci,
które odtwarza. Przeciwnie, narzuca on poecie obowiązek (traktując go jako imperatyw
moralny) wyrażania uczuć szczerych, autentycznych. Poezja zatem winna
być wyrazem stanu duszy poety, a nie naśladownictwem.
Collections