Satire and science fiction

Abstract

Rozprawa rozpoczyna się obserwacją, iż w dwudziestowiecznej anglo-amerykańskiej SE o charakterze satyrycznym szczególne znaczenie ma element fantastyczno- -naukowy. Stało się to możliwe wskutek tego, że literatura SF stale i zdecydowanie zbliżała się do głównego nurtu literatury. Nie można już patrzeć na SF jako na prymitywny sposób zajmowania się nauką i technologia, lecz należy ją uważać za prawdziwa odmianę literatury, za literaturę idei, której jedną z mocnych cech, jak rozprawa utrzymuje jest jej potencjał satyryczny. Odchylenie od empirycznej rzeczywistości, dystans: wobec przedmiotu przedstawionego —- co jest istotne dla satyry — jest także podstawowym składnikiem SF, a więc bardzo łatwo pozwala na podejście satyryczne. Autor omawia szereg tekstów jako przykłady satyrycznej treści SF. W dobrze znanych wielkich antyutopiach Huxleya i Orwella namalowano dość szeroko zakrojone satyryczne obrazy nowoczesnego społeczeństwa. Jednak i w innych tekstach, które o wiele wyraźniej należą do tego genre, można znaleźć satyryczne ataki o bardziej ograniczonym zasięgu, Często odnoszą się one do stosunku między państwem i jednostką, do pewnych aspektów systemu kapitalistycznego, lecz również do podstawowych cech ludzkiej natury, a nawet do samej SF i jej nieco ekscentrycznych rysów. Do satyrycznego potraktowania nadają się różne standardowe tematy SF. jak podróże kosmiczne lub roboty. Występują one zarówno bardziej lub mniej izolowane jak i w połączeniu. Najmniej zmierzają ku satyrze, jak to rozprawa wykazuje, tematy związane z atmosferą i intensywnym przeżyciem psychologicznym. Satyryczne strategie używane w SF często polegają na nowych perspektywach otwieranych przez przyszłość, inne światy, przestrzeń kosmiczną, a nawet przeszłość. W niektórych przypadkach niezwykła perspektywa może być kwestią rozmiaru, Ulubioną metodą satyryczną w SF jest przede wszystkim inwersja, Zakończenie niespodzianką, jako środek satyryczny, rezerwuje się dla noweli SF, która na ogół wydaje się rozporządzać większym potencjałem satyrycznym niż długie opowiadanie. Rozprawa zamyka się naszkicowaniem kilku perspektyw historycznych. Z pewnymi wyjątkami, rola satyry w dzisiejszej SF zdaje się zmniejszać. Autor podejmuje próbę wyjaśnienia tego zwiększonym znaczeniem fantazji (Tolkien) i wzrastającymi usiłowaniami tworzenia pełnych charakterów (Ie Guin), które to tendencje nie sprzyjają satyrze.