Problemy etyczne niejawnej obserwacji uczestniczącej. Perspektywa antropologów społeczno-kulturowych i socjologów
| dc.contributor.author | Surmiak, Adrianna | |
| dc.date.accessioned | 2022-06-01T11:11:19Z | |
| dc.date.available | 2022-06-01T11:11:19Z | |
| dc.date.issued | 2022-05-31 | |
| dc.identifier.uri | http://hdl.handle.net/11089/42039 | |
| dc.description.abstract | W niejawnej obserwacji uczestniczącej badacz/ka celowo zataja prowadzenie badań i/lub swoją badawczą tożsamość przed jej uczestnikami. Wywołuje to kontrowersje etyczne w środowisku naukowym, między innymi z powodu braku świadomej i dobrowolnej zgody na udział w badaniu. Zapisy zawarte w anglosaskich kodeksach etyki antropologa sugerują nieetyczność takiego sposobu pozyskiwania danych, chyba że badania odbywają się w sferze publicznej lub gdy ujawnienie się badacza/ki zagrażałoby czyjemuś życiu. Z kolei Kodeks etyki socjologa Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (2012) przyzwala na badania ukryte na zasadzie wyjątku, gdy istnieją ku temu przesłanki metodologiczne. Niewiele jednak wiadomo o tym, jak badacze i badaczki oceniają taką praktykę pod względem etycznym. Na podstawie wywiadów pogłębionych z 56 antropologami i antropolożkami oraz socjologami i socjolożkami na temat etyki badań w praktyce badawczej analizuję, pod jakimi warunkami można usprawiedliwić przeprowadzenie niejawnej obserwacji uczestniczącej. Odpowiadam także na pytanie, czy opinie socjologów i socjolożek różnią się od opinii antropologów i antropolożek w tej sprawie. | en |
| dc.description.abstract | W niejawnej obserwacji uczestniczącej badacz/ka celowo zataja prowadzenie badań i/lub swoją badawczą tożsamość przed jej uczestnikami. Wywołuje to kontrowersje etyczne w środowisku naukowym, między innymi z powodu braku świadomej i dobrowolnej zgody na udział w badaniu. Zapisy zawarte w anglosaskich kodeksach etyki antropologa sugerują nieetyczność takiego sposobu pozyskiwania danych, chyba że badania odbywają się w sferze publicznej lub gdy ujawnienie się badacza/ki zagrażałoby czyjemuś życiu. Z kolei Kodeks etyki socjologa Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (2012) przyzwala na badania ukryte na zasadzie wyjątku, gdy istnieją ku temu przesłanki metodologiczne. Niewiele jednak wiadomo o tym, jak badacze i badaczki oceniają taką praktykę pod względem etycznym. Na podstawie wywiadów pogłębionych z 56 antropologami i antropolożkami oraz socjologami i socjolożkami na temat etyki badań w praktyce badawczej analizuję, pod jakimi warunkami można usprawiedliwić przeprowadzenie niejawnej obserwacji uczestniczącej. Odpowiadam także na pytanie, czy opinie socjologów i socjolożek różnią się od opinii antropologów i antropolożek w tej sprawie. | pl |
| dc.language.iso | pl | |
| dc.publisher | Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego | pl |
| dc.relation.ispartofseries | Przegląd Socjologii Jakościowej;2 | pl |
| dc.rights.uri | https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0 | |
| dc.subject | research ethics | en |
| dc.subject | covert research | en |
| dc.subject | covert participant observation | en |
| dc.subject | research with researchers | en |
| dc.subject | etyka badań | pl |
| dc.subject | badania ukryte | pl |
| dc.subject | niejawna obserwacja uczestnicząca | pl |
| dc.subject | badania z badaczami | pl |
| dc.title | Problemy etyczne niejawnej obserwacji uczestniczącej. Perspektywa antropologów społeczno-kulturowych i socjologów | pl |
| dc.title.alternative | The Ethics of Covert Participant Observation: The Perspective of Sociologists and Socio-Cultural Anthropologists | en |
| dc.type | Article | |
| dc.page.number | 54-71 | |
| dc.contributor.authorAffiliation | Uniwersytet Warszawski | pl |
| dc.identifier.eissn | 1733-8069 | |
| dc.references | Antas Jolanta (1999) O kłamstwie i kłamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne. Kraków: TAiWPN Universitas. | pl |
| dc.references | American Anthropological Association (2012) Statement on ethics: principles of professional responsibilities http://ethics.americananthro. org/category/statement/ [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | American Sociological Association (2018) Code of ethics www.asanet.org [dostęp 6.05.2022]. | pl |
| dc.references | Association of Social Anthropologists of the UK and the Commonwealth (2021) Ethical guidelines for good research practice https://www.theasa.org/downloads/ASA%20ethics%20guidelines%202011.pdf [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | Bielska Beata (2016) Praktyki ukrywania. O pułapkach, pokusach i pożytkach z badań niejawnych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 70‒87 http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume35/PSJ_12_3.pdf [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | British Sociological Association (2017) Statement of ethical practice https://www.britsoc.co.uk/media/24310/bsa_statement_of_ethical_practice.pdf [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | Bulmer Martin (1980) Comments on ‘The ethics of covert methods. „The British Journal of Sociology”, vol. 31, no. 1, s. 59–65 DOI: https://doi.org/10.2307/590063 | pl |
| dc.references | Bulmer Martin (1982) When is disguise justified? Alternatives to covert participant observation. „Human Sciences Press”, vol. 5, no. 4, s. 251–264. | pl |
| dc.references | Calvey David (2008) The art and politics of covert research: doing ‘situated ethics’ in the field. „Sociology”, vol. 42, no. 5, s. 905–918 DOI: https://doi.org/10.1177/0038038508094569 | pl |
| dc.references | Calvey David (2013) Ethnography in criminology: a submerged yet creative tradition. „Current Issues in Criminal Justice”, vol. 25, no. 1, s. 541–550 DOI: https://doi.org/10.1080/10345329.2013.12035980 | pl |
| dc.references | Chomczyński Piotr (2006) Wybrane problem etyczne w badaniach. Obserwacja uczestnicząca ukryta. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 2, nr 1, s. 68–87 http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume2_pl.php [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | Crow Graham i in. (2006) Research ethics and data quality: the implications of informed consent. „International Journal of Social Research Methodology”, vol. 9, no. 2, s. 83–95 DOI: https://doi.org/10.1080/13645570600595231 | pl |
| dc.references | Denzin Norman (1968) On the ethics of disguised observation. „Social Problems”, no. 115, s. 502–504. | pl |
| dc.references | Doktór Kazimierz (1964) Przedsiębiorstwo przemysłowe. Studium socjologiczne Zakładów Przemysłu Metalowego “Cegielski”. Warszawa: Książka i Wiedza. | pl |
| dc.references | Donovan Frances R. (1920) The woman who waits. Boston: Badger. | pl |
| dc.references | Erikson Kai (1967) A comment on disguised observation in sociology. „Social Problems”, no. 14, s. 366–373. | pl |
| dc.references | Festinger Leon, Riecken Henry, Schachter Stanley (1956) When prophecy fails: a social and psychological study of a modern group that predicted the destruction of the world. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press. | pl |
| dc.references | Frieske Kazimierz W. (1999) Marginalność społeczna [ w]: Zbigniew Bokszański i in., red., Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 167–171. | pl |
| dc.references | Goode Erich (1996) The ethics of deception in social research: a case study. „Qualitative Sociology”, no. 19, s. 11–33 DOI: https://doi.org/10.1007/BF02393246 | pl |
| dc.references | Gupta Clare, Kelly Alice B. (2014) The social relations of fieldwork: giving back in a research setting. „Journal of Research Practice”, vol. 10, no. 2, s. 1–11 http://jrp.icaap.org/index.php/jrp/article/view/423/352 [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | Hammersley Martyn, Atkinson Paul (2000) Metody badań terenowych. Przełożył Sławomir Dymczyk. Poznań: Zysk i S-ka. | pl |
| dc.references | Herrera Christopher D. (1999) Two arguments for ‘covert methods’ in social research. „British Journal of Sociology”, vol. 50, no. 2, s. 331–343 DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-4446.1999.00331.x | pl |
| dc.references | Homan Roger (1980) The ethics of covert methods. „The British Journal of Sociology”, no. 1, s. 46–59. | pl |
| dc.references | Humphreys Laud (1975) Tearoom trade: impersonal sex in public places. New Jersey: Aldine Transaction. | pl |
| dc.references | Iphofen Ron, ed., (2020) Handbook of research ethics and scientific integrity. Cham: Springer DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-76040-7 | pl |
| dc.references | Janiszewski Ludwik (1970) O obserwacji uczestniczącej na statku morskim. „Studia Socjologiczne”, nr 1, s. 303–318. | pl |
| dc.references | Kaźmierska Kaja (2018) Doing biographical research-ethical concerns in changing social contexts. „Polish Sociological Review”, vol. 3, no. 302, s. 393–411. | pl |
| dc.references | Kleszcz Irena (2004) Wykorzystanie ukrytej obserwacji uczestniczącej w badaniu stylu życia szarej strefy. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 189–202. | pl |
| dc.references | Kluczewska Karolina, Lottholz Philipp (2021) Recognizing the never quite absent: de facto usage, ethical issues, and applications of covert research in difficult research contexts. „Qualitative Research” DOI: https://doi.org/10.1177/14687941211033084 | pl |
| dc.references | Konecki Krzysztof T. (2000) Studia z metodologii badań jakościowych: teoria ugruntowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. | pl |
| dc.references | Kozinets Robert V. (2012) Netnografia. Badania etnograficzne online. Przełożyła Maja Brzozowska-Brywczyńska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. | pl |
| dc.references | Kunnath George J. (2013) Anthropology’s ethical dilemmas: reflections from the Maoist fields of India. „Current Anthropology”, vol. 54, no. 6, s. 740–751. | pl |
| dc.references | Kvale Steinar (2004) InterViews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego. Przełożył Stanisław Zabielski. Białystok: Trans Humana. | pl |
| dc.references | Lauder Matthew A. (2003) Covert participant observation of a deviant community: justifying the use of deception. „Journal of Contemporary Religion”, vol. 18, no. 2, s. 185–196. | pl |
| dc.references | Li Jun (2008) Ethical challenges in participant observation: a reflection on ethnographic fieldwork. „The Qualitative Report”, vol. 13, no. 1, s. 100–115 DOI: https://doi.org/10.46743/2160-3715/2008.1608 | pl |
| dc.references | Lofland John i in. (2009) Analiza układów społecznych. Przewodnik metodologiczny po badaniach jakościowych. Przełożyły Anna Kordasiewicz, Sylwia Urbańska, Monika Żychlińska. Warszawa: Scholar. | pl |
| dc.references | Lugosi Peter (2006) Between overt and covert research: concealment and disclosure in an ethnographic study of commercial hospitality. „Qualitative Inquiry”, vol. 12, no. 3, s. 541–561 DOI: https://doi.org/10.1177/1077800405282801 | pl |
| dc.references | Marx Gary T. (2003) Uwagi na temat odkrywania, gromadzenia i oceny ukrytych i brudnych danych. Przełożył Daniel Wicenty. „ASK. Społeczeństwo, Badania, Metody”, nr 12, s. 7–50. | pl |
| dc.references | Marzano Marco (2007) Informed consent, deception, and research freedom in qualitative research. „Qualitative Inquiry”, vol. 13, no. 3, s. 417–436 DOI: https://doi.org/10.1177/1077800406297665 | pl |
| dc.references | Marzano Marco (2018) The ethics of covert ethnographic research [w:] Catriona I. Macleod i in., eds., The Palgrave handbook of ethics in critical research. Cham: Palgrave Macmillan, s. 399–413. | pl |
| dc.references | Miszewski Kamil (2005) Socjolog w kryminale: więzienie jako nieprzyjazny teren badań. „Studia Socjologiczne”, nr 3, s. 65–92. | pl |
| dc.references | Miszewski Kamil (2007) Kiedy badacz jest tajnym agentem. O postrzeganiu niejawnej obserwacji uczestniczącej jako etycznie problematycznej, metodach badań ilościowych, zakulisowych wymiarach życia społecznego i ich związku ze wszystkim tym, o czym przed chwilą. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 3, nr 2, s. 33–62 http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume4_pl.php [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | Moczydłowski Paweł (1989) O sposobach wglądu w sekrety stosunków międzyludzkich. Przypadek instytucji totalnych [w:] Antoni Sułek, Krzysztof Nowak, Anna Wyka, red., Poza granicami socjologii ankietowej. Warszawa: Instytut Socjologii UWPTS, s. 31–59. | pl |
| dc.references | Patton Michael Q. (1990) Qualitative evaluation and research methods. Newbury Park: Sage. | pl |
| dc.references | Pearson Geoff (2009) The researcher as hooligan: where ‘participant’ observation means breaking the law. „International Journal of Social Research Methodology”, vol. 12, no. 3, s. 243–255 DOI: https://doi.org/10.1080/13645570701804250 | pl |
| dc.references | Polskie Towarzystwo Socjologiczne (2012) Kodeks etyki socjologa http://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | Rancew-Sikora Dorota (2013) Między faktem, wyobraźnią i refleksją. Parę uwag o wzajemnych relacjach socjologii i antropologii. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 3, s. 90–107. | pl |
| dc.references | Roulet Thomas J. i in. (2017) Reconsidering the value of covert research: the role of ambiguous consent in participant observation. „Organizational Research Methods”, vol. 20, no. 3, s. 487–517. | pl |
| dc.references | Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych). Dz. Urz. UE L Nr 119, s. 1, ze sprostowaniem. | pl |
| dc.references | Russell Lisa, Barley Ruth (2020) Ethnography, ethics and ownership of data. „Ethnography”, vol. 21, no. 1, s. 5–25 DOI: https://doi.org/10.1177/1466138119859386 | pl |
| dc.references | Scheper-Hughes Nancy (2001) Saints, scholars and schizophrenics: Mental illness in rural Ireland. Twentieth Anniversary Edition, Updated and Expanded. Berkeley: University of California Press. | pl |
| dc.references | Scheper-Hughes Nancy (2004) Parts unknown: undercover ethnography of the organs-trafficking underworld. „Ethnography”, vol. 5, no. 1, s. 29–73 DOI: https://doi.org/10.1177/1466138104041588 | pl |
| dc.references | Schrag Brian (2009) Piercing the veil: ethical issues in ethnographic research. „Science and Engineering Ethics”, vol. 15, no. 2, s. 135–160. | pl |
| dc.references | Siuda Piotr (2010) Prowadzenie badań w Internecie – podstawowe problem etyczne. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 4, s. 187–202. | pl |
| dc.references | Spicker Paul (2011) Ethical covert research. „Sociology”, vol. 45, no. 1, s. 118–133 DOI: https://doi.org/10.1177/0038038510387195 | pl |
| dc.references | Surmiak Adrianna (2010) W sieci kłamstw i zamęcie ról społecznych: dylematy etyczne związane z prowadzeniem badań w środowisku prostytutek ulicznych [w:] Katarzyna Kaniowska, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź: PTL, s. 165–183. | pl |
| dc.references | Surmiak Adrianna (2015) Antropologia kłamstwa. O sposobach interpretacji kłamstwa na przykładzie społeczności katolickiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej. Kraków: Nomos. | pl |
| dc.references | Surmiak Adrianna (2019) Komisje etyczne dla badań społecznych w Polsce. Perspektywa socjologów i antropologów społeczno-kulturowych. „Studia Socjologiczne”, t. 4, nr 235, s. 157–182. | pl |
| dc.references | Szarfenberg Ryszard (2013) Ubóstwo, marginalność i wykluczenie społeczne [w:] Grażyna Firlit-Fesnak, Małgorzata Szylko-Skoczny, red., Polityka społeczna. Podręcznik akademicki. Warszawa: PWN, s. 317–332. | pl |
| dc.references | Szutta Natasza (2012) Dwie strategie dyskusji z sytuacjonistyczną krytyką współczesnej etyki cnót. „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria”, nr 2, s. 101–121. | pl |
| dc.references | Ślęzak Izabela (2016) Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach towarzyskich. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. | pl |
| dc.references | Virtová Tereza, Stöckelová Tereza, Krásná Helena (2018) O n the track of c/overt research: lessons from taking ethnographic ethics to the extreme. „Qualitative Inquiry”, vol. 24, no. 7, s. 453–463 DOI: https://doi.org/10.1177/1077800417732090 | pl |
| dc.references | Warwick Donald P. (1973) Tearoom trade: means & ends in social research. „The Hastings Center Studies”, vol. 1, no. 1, s. 27–38 DOI: https://doi.org/10.2307/3527471 | pl |
| dc.references | Wiles Rose (2012) What are qualitative research ethics? London: Bloomsbury Academic DOI: http://dx.doi.org/10.5040/9781849666558.ch-001 | pl |
| dc.references | Woroniecka Grażyna, Łukasiuk Magdalena (2013) Znikające różnice. Relacje między socjologią i antropologią kulturową w świetle teorii systemów Niklasa Luhmanna. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 3, s. 6–21 www.przegladsocjologiijakosciowej.org [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.references | Yanow Dvora, Schwartz-Shea Peregrine (2018) Framing “deception” and “covertness” in research: do Milgram, Humphreys, and Zimbardo justify regulating social science research ethics? „Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research”, vol. 19, no. 3 DOI: https://doi.org/10.17169/fqs-19.3.3102 https://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/3102/4274 [dostęp 4.02.2022]. | pl |
| dc.contributor.authorEmail | a.surmiak@uw.edu.pl | |
| dc.identifier.doi | 10.18778/1733-8069.18.2.03 | |
| dc.relation.volume | 18 |
Pliki tej pozycji
Pozycja umieszczona jest w następujących kolekcjach
Poza zaznaczonymi wyjątkami, licencja tej pozycji opisana jest jako https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0