Hipertekstowe przypisy tłumacza – rekonesans

Abstract

Artykuł zwraca uwagę na cechy niektórych ze współczesnych przypisów tłumaczy literackich, które dają się powiązać z myśleniem asocjacyjnym typowym dla Internetu oraz z literaturą hipertekstową, wykorzystującą sieć połączeń pomiędzy fragmentami tekstu. W pierwszej części omówiono przypisy tłumacza jako szczególną technikę tłumaczeniową oraz przywołano stanowiska niektórych badaczy przekładu wobec tej techniki. Następnie wprowadzone zostało pojęcie myślenia asocjacyjnego, opartego na przechodzeniu między skojarzeniami. Przedstawiono również cechy i przykłady literatury hipertekstowej oraz protohipertekstowej ze szczególnym zwróceniem uwagi na Blady ogień Nabokowa, w którym dowartościowano przypisy oraz osobę redaktora (nie autora). Wreszcie przytoczone zostały przykłady takich przypisów, w których w interesujący sposób ujawnia się osoba tłumacza, który gra z czytelnikiem, dialoguje z autorem, manifestuje własną obecność w tekście (lub władzę nad nim) i domaga się uznania dla własnej pracy. W niektórych przypadkach wydaje się, że przypis staje się przestrzenią rywalizowania o uwagę czytelnika – a więc odbiorca staje przed koniecznością wędrowania pomiędzy tekstem głównym a pobocznym, jak w przypadku lektury powieści z hiperłączami.

The article draws attention to the features characterizing some of contemporary literary translations, which can be connected with associative thinking, typical of the Internet, as well as with hypertext literature, based on a network of links between fragments of text. In the first part the technique of translator’s footnotes was discussed and some of translation scholars’ views on it were quoted. Then, the notion of associative thinking (consisting in moving between individual associations) was introduced. Next, characteristic features and examples of hypertext and proto-hypertext literature were presented, with special attention paid to Pale fire by Nabokov. In the latter, the focus is on footnotes and on the figure of the fictional editor (not so much the author). Finally, such translators’ footnotes were shown wherein the translator becomes visible. It may be in a form of a game with the reader, a dialogue with the author or a manifestation of their own presence in the text (or power over it). In some cases it seems that translators demand that their work be noticed and appreciated. They also compete with the authors for the readership’s attention and thus the reader has to move between fragments of the text, just like in the case of hyperlinks.