Reportaż „Z kraju, który tańczy” – „Terremoto” Jarosława Mikołajewskiego

Abstract

Niniejszy artykuł podejmuje refleksję nad obrazem Italii i jej mieszkańców, wyłaniającym się z reportażu Terremoto Jarosława Mikołajewskiego poświęconego, jak sugeruje tytuł, trzęsieniom ziemi, które w latach 2016–2017 nawiedziły środkowe Włochy. Mikołajewski, w formie reportażu literackiego, nie tylko podejmuje próbę opisania krajobrazu po przejściu kataklizmu, lecz także, a może przede wszystkim, mierzy się z doświadczeniem, wobec którego język pozostaje bezradny, co znajduje swój wyraz w strukturze i kompozycji tekstu, w składni i rytmie zdań, a także w estetyce milczenia. Celem studium jest zatem zbadanie, o czym opowiada reportaż (a więc jakie aspekty trzęsień ziemi zostały poruszone w tekście, a następnie wykorzystane do otwarcia nowej perspektywy na „włoskość”), jak również w jaki sposób poeta‑reporter buduje swą opowieść, jak stara się wyrazić pustkę i nieobecność oraz jak ukazany został pogrzebany w gruzach świat po katastrofie. Analizie poddano styl narracji oraz poetykę tekstu, w szczególności zaś – elementy poetyki apofatycznej oraz metaforykę. Ponadto artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, jak tragiczne w skutkach trzęsienia ziemi wpływają na życie i mentalność Włochów oraz w jakim stopniu owo doświadczenie może zyskać wymiar szerszy, ogólnoludzki, poprzez odwołanie do fundamentalnych wartości humanitarnych oraz do kultury antycznej, którą uznać można za fundament zjawiska „włoskości”.

L’articolo prende in esame Terremoto di Jarosław Mikołajewski, sviluppando una riflessione sull’immagine dell’Italia e degli italiani che emerge da questo libro dedicato, come suggerisce il titolo, ai terremoti che negli anni 2016–2017 hanno colpito l’Italia Centrale. Mikołajewski, sotto forma di reportage narrativo, tenta non solo di descrivere il paesaggio dopo il cataclisma, ma anche e soprattutto, di affrontare un’esperienza rispetto alla quale il vocabolario esistente è inadeguato, il che si riflette nella struttura e composizione del testo, nella sintassi, nel ritmo delle frasi, oltre che nell’estetica del silenzio. Il presente studio si pone l’obiettivo di esaminare non solo cosa viene raccontato nel reportage (cioè, quali aspetti dei terremoti sono stati affrontati nel libro ed utilizzati per aprire un’altra prospettiva sull’italianità), ma anche come il “poeta‑reporter” costruisce il suo racconto, in quale modo cerca di esprimere il vuoto e l’assenza e come viene presentato il mondo dopo la catastrofe, tutto sepolto sotto le macerie. A tal proposito, nell’articolo vengono analizzati lo stile della narrazione e la poetica del testo, in particolare, gli elementi della poetica apofatica ed il linguaggio figurativo. Infine, lo scopo del saggio è anche quello di dimostrare come i terremoti incidano sulla vita e sulla mentalità degli italiani e in che misura questa esperienza può avere una dimensione più ampia e persino universale, attraverso il riferimento ai principi dell’umanità ed alla cultura antica, che può essere considerata una base del fenomeno dell’italianità.