Jenseits von Völkerkerker und friedlichem Miteinander: Semantisierungen (post-)imperialer Räume und das (süd-)östliche Europa bei Miloš Crnjanski und Joseph Roth

Abstract

Dieser Beitrag zeigt anhand ausgewählter Textbeispiele von JOSEPH ROTH und MILOŠCRNJANSKI, dass die dargestellten (post-)imperialen Räume in Roths Reportagen über den Westbalkan und CRNJANSKIS lyrischem Roman Tagebuch über Čarnojević weder als Völkerkerker noch – wie es in der kulturwissenschaftlichen Imperien-Forschung der Fall ist – als übernationale Räume jenseits des Nationalen zu begreifen sind. Mit Hilfe von Kosellecks Zeitschichten-Modell und des kulturwissenschaftlichen Konzepts des Palimpsests wird vielmehr gezeigt, dass Nationales und Imperiales auf komplexe Weise aufeinander bezogen sind. Es ist diese Überlagerung sowie die Gleichzeitigkeit des Ungleichzeitigen von Nationalem und Imperialem, aber auch deren Kollision, die den Palimpsest-Charakter des südöstlichen und östlichen Europas in den hier thematisierten Texten ausmacht.

This article, based on selected text extracts from JOSEPH ROTH and MILOŠ CRNJANSKI, demonstrates that the (post)imperial spaces depicted in both ROTH’S reports about the western Balkans, and CRNJANSKI’S lyrical novel Tagebuch über Čarnojević, can be read as neither Völkerkerker (“prisons of nations”), nor as supranational spaces beyond the national, as is frequently the case in imperial studies within Cultural Studies. Through the lens of Koselleck’s model of sediments of time, and the Cultural Studies concept of the palimpsest, the intricate relationships between the national and the imperial are illustrated. This overlap of the national and the imperial and their simultaneous clash constitute the characteristics of a palimpsest of southeastern and eastern Europe in the discussed texts.

Na podstawie wybranych tekstów JÓZEFA ROTHA i MILOŠA CRNJANSKIEGO artykuł prezentuje tezę, że przedstawione w reportażach ROTHA o zachodnich Bałkanach i w powieści CRNJANSKIEGO Tagebuch über Čarnojević (post)imperialne miejsca nie mają charakteru „więzienia narodów”. Nie można ich także przyporządkować do miejsc ponadnarodowych czy nie mających nic wspólnego z narodem – jak to często jest interpretowane w badaniach kulturoznawczych poświęconych zagadnieniom związanym z rozwojem imperiów. Za pomocą modelu wielowarstwowości czasu historycznego Reinharta Kosellecka oraz kulturoznawczej koncepcji palimpsestu ukazane zostaje, że pojęcia narodowości i imperialności są ze sobą powiązane. Nakładanie się na siebie tych zjawisk oraz nierównoczesna jednoczesność narodowości i imperialności, także ich opozycja wobec siebie tworzy palimpsestyczny charakter południowo-wschodniej i wschodniej Europy przedstawiony w analizowanych tekstach.