Historia w służbie władzy – przeobrażenia oficjalnego obrazu okupacji w Łodzi w okresie PRL. Studium z lokalnej polityki pamięci historycznej

Abstract

Prezentowana rozprawa podejmuje problem polityki pamięci historycznej rozumianej jako próba odgórnego zarządzania pamięcią zbiorową. Przedmiot analizy został tu jednak wyraźnie zawężony zarówno czasowo, jak i tematycznie. Podstawowym celem pracy jest bowiem prześledzenie najważniejszych inicjatyw podejmowanych w przestrzeni oficjalnej PRL, których celem było zbudowanie spójnego i jasnego przekazu na temat dziejów II wojny światowej w Łodzi. Innymi słowy praca jest próbą odpowiedzi na pytanie, jak władze komunistyczne radziły sobie z problemem zagospodarowania pamięci o okresie okupacji w przestrzeni nie wpisującej się jednoznacznie w proste ramy interpretacyjne. Wstępna ocena materiału źródłowego pozwoliła na wyselekcjonowanie trzech węzłowych zagadnień, które wyraźnie w nim wybrzmiewały. Są to tzw. „Związek Promienistych”, obóz dziecięcy przy ul. Przemysłowej oraz łódzkie getto. Wspomniane motywy w sposób najmocniejszy zazębiały się ze sobą, co umożliwiło z kolei podjęcie próby zbudowania trójwymiarowego modelu opisywanego w rozprawie zjawiska. W toku prowadzonych analiz okazało się ponadto, że ich rezultaty wskazują na trwałość pewnych mechanizmów instytucjonalnych oraz struktur argumentacyjnych, które mimo upływu lat i towarzyszących im przemian, są nadal silnie obecne w otaczającej nas rzeczywistości. W tym sensie prezentowana rozprawa ma nie tylko wymiar poznawczy, ale do pewnego stopnia także – z zachowaniem wszelkich proporcji – społeczny. Wskazuje bowiem nie tylko hipoteczne obciążenia narosłe przed 1989 r. w obszarze zbiorowych wyobrażeń na temat okupacji w Łodzi, ale także uczula nas na problem wtórności niektórych schematów interpretacyjnych, na działanie których jesteśmy nieustająco narażeni.