Informatyka w służbie władzy. Geneza, wdrożenie i wykorzystanie systemu PESEL w PRL

Abstract

Na początku lat 70. XX wieku w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych PRL rozpoczęto budowę Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności, mającego zbierać w komputerowych bazach informacje o wszystkich obywatelach kraju. Do prac tych zaangażowano najlepszych polskich informatyków, którym zapewniono bardzo dobre warunki finansowe oraz możliwość kształcenia także na Zachodzie. Zatrudniono także tysiące osób, których zadaniem było scalenie i ujednolicenie wszystkich papierowych rejestrów oraz kartotek osobowych znajdujących się w państwowych instytucjach, a następnie przeniesienie zawartych w nich informacji do komputerowego banku danych. Impulsem do tych kosztownych i pracochłonnych działań były korzyści, jakie odnieść mieli z działania systemu funkcjonariusze MSW. Bazy PESEL błyskawicznie potrafiły przecież udzielić precyzyjnych odpowiedzi na pytania o osoby pozostające w ich zainteresowaniu. Oczywiście wdrożenie systemu PESEL miało być przydatne również dla obywateli: zlikwidować konieczność wypełniania wielostronicowych formularzy w urzędach czy położyć kres zbieraniu przez Polaków stosów dokumentów dotyczących przebytych chorób oraz historii zatrudnienia. Gdyby zaszła potrzeba odnalezienia stosownych informacji, wszystkie papiery zastąpiłby przecież uzyskany w ciągu kilku minut wydruk z komputera. Jak przekonywano, system ewidencji ludności powinien ułatwić życie także urzędnikom, podejmującym decyzje np. o rozmieszczeniu przedszkoli lub szkół (komputer dostarczyłby danych o dzieciach w adekwatnym wieku) czy planującym trasy komunikacji publicznej na podstawie przeprowadzonych przez maszynę analiz zamieszkania i zatrudnienia ludności. Mimo ogromnego wysiłku organizacyjnego i finansowego, jaki poniosła Polska Ludowa, wszystkie te korzyści stały się faktem jednak dopiero w III Rzeczypospolitej, gdy budowę systemu ukończono. PESEL funkcjonuje do dziś, a jego najbardziej widomym znakiem – 11-cyfrowym numerem ewidencyjnym – posługują się wszyscy obywatele.