Pokaż uproszczony rekord

dc.contributor.authorBartnik, Dorota
dc.contributor.authorBartnik, Adam
dc.date.accessioned2017-11-16T17:37:42Z
dc.date.available2017-11-16T17:37:42Z
dc.date.issued2017
dc.identifier.citationBartnik A., Bartnik D., Rozmieszczenie młynów wodnych na obszarze Łodzi w świetle wykorzystanych historycznych źródeł kartograficznych, [w:] Z Dziejów Kartografii. T. 21, Warszawa 2017, s. 11-40.pl_PL
dc.identifier.isbn978-83-86062-39-3
dc.identifier.issn0138-0850
dc.identifier.urihttp://hdl.handle.net/11089/23266
dc.description.abstractThe paper is an attempt at application of the many historic sources for the investigation of the localization and period of working the watermills in the area defined by the contemporary administrative border of city of Lodz. Many of manuscripts and cartographic documents have been used which are in the Library of the University of Lodz collected. A cartographic materials from the National Archive in Lodz and the many elaborations regarding to the history and geography of the city and the region were also used. The authors pay attention to the need of cartographic information verification which is connected with an analysis of the maps in the old and following elaborations. In the pre-industrial period in the area of contemporary city of Lodz the presence of many small, rapidly flowing streams, was the cause of building a range of devices powered by water. Not only were they used for grinding but also for cutting wood (sawmills) or the production of cloth (fulleries). The first watermills appeared in the area in the fourteenth century (gristmills: Wojtowski, Grobelny and Chachula) during the construction of a dense network of watermills in the lands the Bishopric of Wloclawek. At that time, one mill fell even at only 1.5 villages. All of them have been built on the example of the watermill on the Bzura in Leczyca, dated for the 1145, the oldest in Poland (Grabarczyk et al., 2003). The number of watermills was constantly changing. Some were repaired, others were on fire, flooded by the water or were abandoned. Their number gradually increased until the turn of the eighteenth and nineteenth centuries. Based on the analysis of cartographic materials (in addition to the written sources) the map of the distribution of watermills in the area of contemporary Lodz has been compiled (fig. 1). In different time periods in the past there were at least 26 water mills on the rivers flowing within the present administrative boundaries of Lodz. From historical sources we know that some of them were built illegally and they were not recorded in the preserved tax records. On many old maps the names of the watermills were omitted, incorrectly placed or twisted (fig. 2). Rozmieszczenie młynów wodnych na obszarze Łodzi... 40 Adam Bartnik, Dorota Bartnik The greatest importance for the industrial development of the city of Lodz had the Jasien river. Since the Middle Ages the strength of its water was used by several mills. The later areas over that river were designed for the development of the textile industry. In the sites of the former watermills starch factories, mangles, fulleries and spinning were built. Yet for some time they were driven by the water (fig. 3). Most watermills have been operated at the same time in the late eighteenth and nineteenth centuries, at the end of agricultural period of Lodz (fig. 4). In the following years their number dropped rapidly (for about a half in the early twentieth century). The water drive has been gradually replaced firstly by the steam drive and then by the electric drive. A few of watermills that survived until World War II, were located on the outskirts of the city. On the maps from the 60s. they have been appeared only three of them: Swiatniki watermill and Laskowice watermill on the river of Ner and Rokita watermill on river of Jasien. At that time they were certainly driven by electricity. More than a quarter of Lodz watermills were operated, with a breaks, 400 or more years and the half at least 300 years (table 1). The average duration of their activities was approx. 290 years (it is the estimated value, based on the data which have been previously mentioned).pl_PL
dc.description.abstractW artykule przedstawiono wykorzystanie różnych źródeł histotycznych do badania położenia i okresu pracy młynów wodnych w rejonie wyznaczonym przez współczesną granicę administracyjną miasta Łodzi. Podczas analizy wykorzystano manuskrypty i dokumenty kartograficzne, które zgromadzono w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego. Ponadto wykorzystano też materiały kartograficzne przechowywane w Archiwum Państwowym w Łodzi oraz liczne opracowania dotyczące historii i geografii miasta oraz regionu. Autorzy artykułu zwracają uwagę na rzetelność pozyskanych informacji kartograficznych. Wskazują, że często przekaz kartograficzny bywa błędny na skutek braku aktualizacji treści mapy lub złej transformacji informacji opisowej na przestrzenną. Z tego względu autorzy zalecają szczególną ostrożność co do interpretacji istnienia obiektów przedstawianych na mapach (szczególnie seryjnych mapach niemieckich i austriackich). W sytuacji, gdy istnieją przesłanki o możliwości istnienia błędów, zalecają treść mapy każdorazowo potwierdzać za pomocą niezależnej dokumentacji.pl_PL
dc.language.isoplpl_PL
dc.publisherInstytut Historii Nauki Polskiej Akademii Naukpl_PL
dc.relation.ispartofZ Dziejów Kartografii;XXI
dc.subjectmłyny wodnepl_PL
dc.subjectdawne mapypl_PL
dc.subjecthistoria Łodzipl_PL
dc.subjectwatermillspl_PL
dc.subjectold mapspl_PL
dc.subjecthistory of Lodzpl_PL
dc.titleRozmieszczenie młynów wodnych na obszarze Łodzi w świetle wykorzystanych historycznych źródeł kartograficznychpl_PL
dc.title.alternativeThe localization of the water mills in the city of Lodz area as an example of application of the historic cartographic sourcespl_PL
dc.typeArticlepl_PL
dc.page.number11-40pl_PL
dc.contributor.authorAffiliationUniwersytet Łódzkipl_PL
dc.referencesBaranowski B., 1973, Łódź rolnicza: od połowy XVI do początków XIX w., Biblioteczka Wiedzy o Łodzi, z. 3, Łódźpl_PL
dc.referencesBaranowski B., 1974, Zmiany w sieci osadniczej na obszarze obecnej Łodzi od końca XVI w. do roku 1820, „Materiały i Studia”, z. 3, Rada Naukowa przy Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi, Łódź.pl_PL
dc.referencesBaranowski B., 1976, O dawnej Łodzi, Łódź.pl_PL
dc.referencesBaranowski B., 1988, Łódź i okolice od końca XVI do końca XVIII w., w: Łódź. Dzieje miasta. Tom I: Do 1918 r., red. R. Rosin, B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa, s. 110−133pl_PL
dc.referencesBaranowski W., 1976, Rękodzieło i przemysł wiejski, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Etnograficzna”, nr 19, Łódź, s. 181−246pl_PL
dc.referencesBartnik D., 2010, Województwo łódzkie w kartografii topograficznej XIX wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, w: Kartografia w regionie, „Prace i Studia Kartograficzne” t. 2, Słupsk − Warszawa, s. 41−57;pl_PL
dc.referencesBaruch M., 1903, Pabianice, Rzgów i wsie okoliczne: monografia historyczna dawnych dóbr kapituły krakowskiej w Sieradzkiem i Łęczyckiem, Łódź.pl_PL
dc.referencesBieżanowski W., 2003, Łódka i inne rzeki łódzkie, Łódź.pl_PL
dc.referencesBomanowska M., Bonisławski R., Podolska J., 2010, Spacerownik łódzki, cz. 2, Łódź, 206 s.pl_PL
dc.referencesBonisławski R., 2008, Rzeka Ner. Z biegiem łódzkich rzek. Łódź.pl_PL
dc.referencesChlebowski B., Sulimierski F., Walewski W. (red.), 1888, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 9 (Pożajście − Ruksze), Warszawapl_PL
dc.referencesChlebowski B., Sulimierski F., Walewski W. (red.), 1888, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11 (Sochaczew − Szlubowska Wola), Warszawa.pl_PL
dc.referencesDinter H., 1965, Dzieje wielkiej kariery: Łódź 1332−1860, Łódźpl_PL
dc.referencesGawiński R., 1959, Dobra Łagiewniki w roku 1800−1864, „Rocznik Łódzki”, t. 2, Łódź, s. 129−161.pl_PL
dc.referencesGołaski J., 2006, Atlas rozmieszczenia młynów wodnych w dorzeczach Warty, Brdy i części Baryczy w okresie 1790−1960. Cz. 5 Górna Warta, Poznańpl_PL
dc.referencesGrabarczyk T., Kowalska-Pietrzak A., Nowak T., 2003, Dzieje miasta do końca XVI w., w: Łęczyca dzieje miasta w średniowieczu i w XX w. Suplement do monografii miasta, red. J. Szymczak, Łęczyca, s. 9−104.pl_PL
dc.referencesGramsz A., 2002, Las łagiewnicki i okoliczne wsie, Łódź.pl_PL
dc.referencesIlustrowana Encyklopedia Historii Łodzi, Suplement historyczny miesięcznika „Piotrkowska 104”, red. A. Grzegorczyk, 2009, z. 1, z. 2, z. 3, z. 4.pl_PL
dc.referencesJanik M., Szambelan Z.J., Kusiński J., Dróżdż K., West J., Stępniewski M. (red.), 2012, Łódź na mapach 1793-1939, Łódź.pl_PL
dc.referencesJarzyński E.A., 1972, Tajemnice starych kamienic, Łódźpl_PL
dc.referencesJokiel P., Maksymiuk Z., 1999, Woda w krajobrazie i gospodarce Łodzi i regionu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Geogrfia 29, Nauki Matematyczno -Przyrodnicze, z. 103, s. 235−245pl_PL
dc.referencesKaczmarek R., 1936, Łódź i parafia łódzka w roku 1785, „Czasopismo Przyrod- nicze Ilustrowane”, Tow. Przyrod. im. St. Staszica, r. 10, s. 117−122pl_PL
dc.referencesKaczmarek R., 1937, Zgierz z okolica pod koniec XVIII wieku (opis topograficz- ny parafii), „Czasopismo Przyrodnicze Ilustrowane”, R. 11, z. 5−6, s. 142−161pl_PL
dc.referencesKonias A., 2000, XIX-wieczne mapy Ziem Polskich w Zbiorach Kartograficznych Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, w:: Kartografia polska XIX wieku w dorobku Bolesława Olszewicza, „Z Dziejów Kartografii”, t. 12, Wrocław, s. 207−214.pl_PL
dc.referencesKoter M., 1969, Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej, „Prace Geo- graficzne, nr 79, Inst. Geografii PAN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesKoter M., 1974, Zagospodarowanie przestrzenne obszaru obecnej Łodzi u schył- ku okresu przedprzemysłowego, „Materiały i Studia”, z. 4, Rada Naukowa przy Prezydencie miasta Łodzi, Łódź, s. 38.pl_PL
dc.referencesKoter M., 1988, Warunki naturalne, w: Łódź. Dzieje miasta. Tom I. Do 1918 r., red. Rosin R., Baranowski B., Fijałek J., Warszawa, s. 18−56.pl_PL
dc.referencesKoter M., 2009, Kształtowanie się tkanki miejskiej Łodzi do 1918 r., w: Łódź mo- nografia miasta, Tom 1. Łódź do 1918 roku, red. S. Liszewski, Łódź, s. 62−112.pl_PL
dc.referencesMoniewski P., Najpracowitsza z łódzkich rzek, http://hydro.geo.uni.lodz.pl/index. php?page=najpracowitsza-z-lodzkich-rzek [dostęp: 3.08.2015 r.]pl_PL
dc.referencesMorawski M., 1931, Materiały do dziejów m. Łodzi w Archiwum Akt Kapituły Katedralnej Włocławskiej, „Rocznik Łódzki”, t. 2, Łódź, s. 1−52;pl_PL
dc.referencesMuznerowski S., 1922, Przyczynki do monografii Łodzi, Seminarium Duchowne w Łodzi, Łódź.pl_PL
dc.referencesOlaczek R. (red.), 2008, Ogrody Księżego Młyna, Parki i Ogrody Łodzi. Seria przewodników po parkach i ogrodach Łodzi, z. 3, Łódź.pl_PL
dc.referencesOlaczek R. (red.), 2010, Ogrody nad Łódką, Parki i Ogrody Łodzi. Seria przewodników po parkach i ogrodach Łodzi, z. 4, Łódź.pl_PL
dc.referencesOrłowski B., 2008, Historia techniki polskiej, Wyd. 2, Radompl_PL
dc.referencesRosin R., 1988, Miasto Łódź i wsie podłódzkie od początku XV do schyłku XVI w. w: Łódź. Dzieje miasta. Tom I. Do 1918 r., red. R. Rosin, B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa, s. 77−109.pl_PL
dc.referencesRynkowska A., 1960, Materiały do historii miast, przemysłu i klasy robotniczej w okręgu łódzkim. Tom 4, Początki rozwoju kapitalistycznego miasta Łodzi (1820-1864). Źródła, Warszawa.pl_PL
dc.referencesStebelski A., 1930, Łódź i klucz łódzki u schyłku Rplitej, „Rocznik Oddziału Łódz- kiego Polskiego Towarzystwa Historycznego”, 1929−1930, Łódź, s. 57−193.pl_PL
dc.referencesSygulski M., 2006, Historia Bałut. Tom 2, Osada fabryczna Bałuty Nowe − ludność, zabudowa, posesje 1857-1915 (1939), Łódźpl_PL
dc.referencesZajączkowski M., 1976, Studia z dziejów osadnictwa na obszarze Łodzi do końca XVI wieku, „Prace Wydziału II Nauk Historycznych i Społecznych − Łódzkie Towarzystwo Naukowe”, nr 80, Łódź.pl_PL
dc.referencesZand A., 1931, Łódź rolnicza 1332−1793. Studium historyczne o topografii, stanie gospodarczym, organizacji prawnej i kulturze Łodzi, „Rocznik Łódzki”, t. 2, s. 53−222.pl_PL
dc.contributor.authorEmaildorota.bartnik@lib.uni.lodz.plpl_PL
dc.contributor.authorEmailadam.bartnik@geo.uni.lodz.plpl_PL


Pliki tej pozycji

Thumbnail

Pozycja umieszczona jest w następujących kolekcjach

Pokaż uproszczony rekord