Atrybucje i wyjaśnianie przyczynowe w badaniach nad turystyką (na przykładzie analiz dotyczących inhibitorów aktywności turystycznej Europejczyków w latach 1997–2014)

Abstract

Zasadniczym celem opracowania jest wskazanie roli i znaczenia atrybucji jako instrumentu naukowego wyjaśniania zachowań turystycznych ludności, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki przyczyn braku uczestnictwa w turystyce oraz zjawiska tzw. ekskluzji turystycznej. Praca składa się z dwóch części. W pierwszej, która ma charakter teoretyczny, wskazano na znaczenie, jakie w nauce ma kategoria przyczynowości. Scharakteryzowano także – ograniczając się do przykładu nauk społecznych i humanistycznych – istotę zjawiska oraz najważniejsze teorie atrybucji i wyjaśniania przyczynowego (kazualnego). W drugiej części zaprezentowano analizy oparte na badaniach empirycznych inhibitorów aktywności turystycznej, czyli czynników postrzeganych przez badanych jako przyczyny ich braku uczestnictwa w wyjazdach turystycznych. Analizy porównawcze, którymi objęto lata 1997–2014, dotyczą mieszkańców Polski oraz 31 innych krajów europejskich. W odniesieniu do obywateli Polski wykorzystano badania prowadzone w tym czasie przez Instytut Turystyki (IT), Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS). Do oceny zachowań mieszkańców pozostałych krajów wykorzystano wyniki badań EUROSTAT, które przeprowadzono w 1997 roku, uwzględniono także corocznie prowadzone (od roku 2008) badania przez tę instytucję wykonywane w ramach cyklu badawczego „Flash Eurobarometr”, w tym zwłaszcza raport z badań przeprowadzonych w 2015 roku, kiedy objęto nimi ponad 30 tys. respondentów mieszkających we wszystkich 28 krajach Unii Europejskiej oraz w Macedonii, Mołdawii, Czarnogórze, Islandii i Turcji. W odniesieniu do lat 2009–2014 wykorzystano także wyniki badań, które – oprócz wymienionych krajów – uzyskano dla Serbii, Norwegii i Izraela.

The primary objective of the paper is to present the role and significance of attributions as a research tool for explaining tourist behaviors of people, particularly the rationale behind the lack of participation in tourism and the phenomenon of the so-called tourist exclusion. The paper consists of two parts. The theoretical part indicates the importance of causality in science and discusses both the concept and central theories pertaining to attributions and casual explanation on the example of social sciences and humanities. The second part of the paper presents the studies, based on empirical research, pertaining to tourist activity inhibitors, i.e. factors perceived by the examined individuals as the reasons for their lack of participation in tourism. Comparative analyses describing the period between 1997 and 2014 embrace the citizens of Poland, as well as 31 other European countries. With reference to Poland, the surveys carried out in this period by the Institute of Tourism (IT), Central Statistical Office of Poland (GUS) and Public Opinion Research Center (CBOS) have been utilized for the sake of the study, whereas with reference to the inhabitants of other countries, the survey research of EUROSTAT carried out in 1997 has been utilized, as well as the surveys carried out annually by this institution (since 2008) as part of The Flash Eurobarometer project, including in particular the report of 2015 survey embracing more than 30 thousand respondents from all 28 EU countries and Macedonia, Moldova, Montenegro, Iceland and Turkey. With reference to the years 2009-2014, additionally the surveys embracing, apart from the hithertomentioned countries, also the inhabitants of Serbia, Norway and Israel have been used.