Wyobrażenia przestrzeni miast Polski Środkowej. Na podstawie badań grupy młodzieży licealnej

Abstract

W prezentowanej pracy zostały przedstawione wyniki badań wyobrażeń przestrzennych w ośmiu miastach Polski Środkowej. Prace badawcze dotyczyły trzech aspektów wyobrażeń: opisowego, wartościującego i symbolicznego. Na wstępie przedstawiono wyniki studiów nad poczuciem więzi mieszkańców z ich miastami. Następnie na podstawie analizy odręcznych szkiców określono zawartość wyobrażeń, czyli poznano elementy struktury miasta, typ strukturalny i styl. W ramach aspektu wartościującego i symbolicznego omówiono: 1) podziały przestrzeni miast istniejące w świadomości mieszkańców, 2) percepcję i waloryzację przestrzeni miejskiej, 3) preferencje mieszkaniowe oraz 4) postrzeganie specyfiki, symboliki, potrzeb i mankamentów miast. W świetle analizy porównawczej wyobrażeń poszczególnych miast przeprowadzonej w rozdziałach trzecim i czwartym można potwierdzić prawdziwość pierwszej z dwóch założonych tez badania. Znalazło to swój wyraz w postaci opracowanego w rozdziale 4.6 (s. 125) modelu wyobrażeniowego miasta Polski Środkowej. Drugim zamierzeniem badawczym było przedstawienie zróżnicowania przestrzennego wyobrażeń Łodzi. W poświęconym tym zagadnieniom rozdziale 5, zajmowano się: 1) związkami emocjonalnymi z Łodzią i dystansem poznawczym, 2) synonimami, stereotypami i symbolami Łodzi, 3) oceną wybranych cech oraz 4) pozycją Łodzi wśród innych polskich miast. W każdej części konsekwentnie udowadniano prawdziwość drugiej tezy pracy. Jak to przedstawiono, najpełniejszy i zarazem najbardziej korzystny dla Łodzi jej wizerunek posiadają respondenci z miast, które znalazły się po reformie administracyjnej w nowym województwie łódzkim: Piotrkowa Tryb., Sieradza i Skierniewic. Sprzyjać to będzie zapewne utrwaleniu istniejących związków wewnątrz nowego regionu, a być może w przyszłości pojawią się także inne, silniejsze związki aspirujące do określenia ich mianem tożsamości regionalnej czy regionalizmu. Nie wydaje się to jednak możliwe, gdyż Łódź nie jest postrzegana pozytywnie, w ciepłych kolorach. Przywilejem dużych aglomeracji jest możliwość przyciągania do siebie ambitnych i wartościowych osób, których aspiracjom nie mogą sprostać mniejsze ośrodki. Dzieje się tak, gdyż mogą zaoferować im określone atrybuty, które zazwyczaj w nich się koncentrują. W świetle przeprowadzonych badań nie wydaje się jednak, aby Łódź miała coś do zaoferowania młodym ludziom poza miejscami w szkołach wyższych. Jeżeli nawet istnieją takie atrybuty, to są one niezauważane przez większość, gdyż są „przesłonięte”, np. złymi warunkami ekologicznymi. Simmel (1975) w jednej ze swoich prac napisał: „Londyn nigdy nie był sercem Anglii, często natomiast jej mózgiem, a zawsze kabzą”. Zastanawiając się nad tym zdaniem powstaje pytanie: czy Łódź będzie kiedyś dla mieszkańców regionu czymś więcej niż tylko mózgiem administracyjnym? Zarówno w przypadku badania wyobrażeń miast przez ich mieszkańców, jak i w przypadku wyobrażenia Łodzi, podjęto próbę zidentyfikowania czynników, które wyobrażenia te kształtują. W poszczególnych rozdziałach poświęconych zagadnieniu wyobrażenia miast zwrócono uwagę na szczególną istotność następujących czynników: płeć respondenta, doświadczenie w pracy z mapami, miejsce zamieszkania w mieście i stopień zadowolenia z niego, poziom znajomości miasta, skłonność do wyprowadzenia się, warunki materialne, podział na dojeżdżających i miejscowych, źródła informacji oraz takie cechy osobowe respondenta, jak: zdolność werbalizacji, erudycja, elokwencja, pracowitość, pilność, powaga udziału w badaniach. W przypadku wyobrażenia Łodzi istotne okazały się: częstość przyjazdów do Łodzi, znajomość Łodzi, warunki materialne, zamiar podjęcia studiów w Łodzi, dystans poznawczy, źródła informacji, związki z innymi miastami oraz te same cechy osobowe co poprzednio wymienione. Ponadto ujawniono wewnętrzne związki i zależności pomiędzy niektórymi elementami wyobrażeń. Jak się jednak okazało, nawet przedstawione czynniki i wewnętrzne zależności posiadały wpływ jedynie na niektóre aspekty wyobrażeń. Co więcej, wpływ ten nie był równie silny i jednoznaczny we wszystkich badanych miastach. Prawdopodobnie to wiek respondentów oraz profil i stan wykształcenia są podstawowymi czynnikami wpływającymi na kształt wyobrażeń. Teza to wymaga jednak weryfikacji. Jak się wydaje potrzebne jest bardziej precyzyjne określenie przebiegu i uwarunkowań samego procesu percepcji oraz sposobów przetwarzania i „magazynowania” wyobrażeń w ludzkiej pamięci. Konieczne jest zastosowanie bardziej precyzyjnych metod i technik badań. W ostatnim czasie dobrym przykładem takich badań jest projekt zrealizowany we współpracy geografów z psychologiem i antropologiem (Montello i inni 1999). Niejako na uboczu głównej problematyki badań określono także percepcję stanu zagospodarowania przestrzennego miast, w tym niektóre potrzeby respondentów dotyczące ich warunków bytu w miastach. Potrzeby te dotyczyły zarówno nowych inwestycji, jak i poprawy niektórych parametrów jakości obecnego środowiska mieszkalnego. Zauważono wyraźny dyskomfort mieszkańców polegający na tym, że stare centra miast, o dużych walorach funkcjonalnych i historycznych, które są ogólnie lubiane, są jednocześnie zdewastowane, brudne i niebezpieczne. Niestety nowo powstające formy urbanistyczne nie wzbudzają już tak powszechnych, pozytywnych odczuć. Wyobrażenia przestrzeni podlegają zmianom, kształtują się wraz ze zmianami samej przestrzeni, ale także „dorastają” wraz z nabywaniem przez ludzi nowych doświadczeń, nowych sposobów myślenia. W przedstawionej pracy przedstawiono pewien stan wyobrażeń młodych ludzi, którzy wkraczają dopiero w dorosłe życie, którzy w znacznej części będą żyli i użytkowali badane miasta. Przedstawiono istotną podstawę kształtowania się następnych wyobrażeń i stosunku do miast. Na ile nabiorą one w większym stopniu cech pozytywnych, zależy to od aktywności samych mieszkańców, ale także od władz miejskich i działań przez nie podejmowanych.