Social Bonds and Mass Organizations in the Rural Milieu

Abstract

W niniejszym artykule analizujemy układy więzi społecznych zachodzące pomiędzy instytucjonalną infrastrukturą środowiska wiejskiego reprezentowaną przez sformalizowane organizacje masowe a kulturowymi orientacjami mieszkańców wsi. Innymi słowy, interesować nas będzie problem sprowadzający się do pytania: jakiego typu nastawienia i zachowania wobec funkcjonujących na wsi organizacji masowych przejawiają jednostki socjalizowane zwykle według innych celów kulturowych aniżeli cele organizacji? Pojęcie celów kulturowych - wprowadzone za R.K.Mertonem oznacza tu "kulturowo zdefiniowane zamierzenia i zainteresowania dla wszystkich lub dla różnie umiejscowionych członków społeczeństwa". Aby udzielić odpowiedzi na tak sformułowane pytanie, w artykule staramy się przedstawić zarówno: a) motywy przynależności do organizacji masowych, b) identyfikację psychiczną badanych z organizacjami, jak i c) wzory uczestnictwa jednostek w organizacjach, czyli względnie powtarzające się sposoby grania ról członkowskich w danej organizacji i sposoby wchodzenia w sieć interakcji z daną strukturą poprzez określone podmioty w mniej lub bardziej uświadomiony i dający się wyodrębnić behawioralnie sposób. Obiektem obserwacji uczyniono zatem organizacje spełniające wymogi zarówno struktur formalnych, jak i masowybh. Przymiotnik "masowy" nie sprowadza się w naszym rozumieniu jedynie do liczebności składu danej struktury. Drugą cechą organizacji masowych jest fakt, że ich działalność polega yłdwnie na mobilizowaniu swoich członków do zachowań zbiorowych, poprzez które manifestowana jest głównie przynależność. Wreszcie trzecią cechą organizacji masowych jest unifikacja i standaryzacja treści ich programów działania zorientowanych na pozyskanie masowego odbiorcy. Analizie poddano trzy typy organizacji masowych funkcjonujących w środowisku wsi polskiej: kościoła, organizacji politycznych oraz organizacji obsługi wsi i rolnictwa. Dominujący typ więzi z organizacjami masowymi występujących w środowisku wiejskim jaki wyłania się z niniejszych rozważań można nazwać postawą czy też nastawieniem adaptacyjnym. Jego istota sprowadza się do silnej orientacji na własną grupę pierwotną i instrumentalnego traktowania organizacji formalnych. Innowacyjność tej postawy polega na tym, że jednostka nie uznając a czasami i nie akceptując ideologicznych przesłanek działania struktur zgłasza do nich akces i wszystkimi dostępnymi sobie środkami stara się ową strukturę uczynić sobie przydatną. Czyni to zwykle poprzez personalne kontakty i nie pomija przy tym sposobów niezgodnych z formalnym ustawodawstwem, ale zwyczajowo utrwalonych. Zresztą wszystkie sposoby postępowania są przyzwalane o ile prowadzą do osiągnięcia dobra grupy pierwotnej. Powyższy utylitarnie zorientowany wzór uczestnictwa wykazuje trwałość w czasie. Jego wytłumaczenia należy szukać nie tyle w sferze świadomości społecznej, co przede wszystkim w zbyt dużej nieodpowiedniości elementów struktury instytucjonalnej w stosunku do naczelnych wartości kulturowych, powszechnie akceptowanych i uznawanych w środowisku wiejskim.