Peristyle in Nabatean Sepulchral Architecture
Streszczenie
Peristilos po grecku oznacza dosłownie „otoczone przez kolumny” . Stał się popularny
w okresie hellenistycznym, zwłaszcza w prywatnej architekturze mieszkalnej (np. willa Attalosa, domy z Olbii czy pałac w Pergamonie) i był obowiązkowym elementem każdego rzymskiego domu.
W hellenistycznych pałacach i willach Aleksandii perystyl zajmował ważne miejsce i umieszczony
był wewnątrz budynku, natomiast w nabatejskich grobowcach występował na zewnątrz.
Perystyl znajdował się w centrum założenia - wokół niego skupiało się szereg innych pomieszczeń,
które pełniły funkcje reprezentacyjne, o czym wspomina Vitruwiusz (6.5.1-2). Kolumnowy
dziedziniec pełnił rolę nie tylko reprezentacyjną, ceremonialną, ale był jednocześnie wyznacznikiem
bogactwa, statusu społecznego oraz ośrodkiem władzy.
Perystyl charakteryzował się sporymi rozmiarami - zajmował niekiedy nawet 1 /3 kompleksu,
jak np. w pałacu Pallazo delle Collone. Otaczały go dokoła pomieszczenia, czego przykładem
mogą być Pawilon Ptolomeusza II, Thalagames, a także nekropolia Mustaphy Pushy. W pałacach
perystyle często były dwukondygnacyjne, podobnie jak w grobowcach nekropolii Mustapha
Pushy i Neo Phapos na Cyprze.
Aleksandryjska architektura sepulkralna limitowała prawdziwe budynki mieszkalne zarówno
pod względem wystroju archtektonicznego, jak i planu grobowca - np. nekropolia Mustapha
Pushy. Podobnie było w przypadku grobowców nabatejskich, które według J. Fedak były odbiciem
architektury willowej lub pałacowej Aleksandrii. Do grobowców tzw. pałacowych naśladujących
swoją fasadą i planem architekturę pałacową okresu hellenistycznego należy zaliczyć: Grobowiec
Umy, Sextiusa Florentinusa, Deir, Pałacowy, Khasnet oraz Koryncki. Wszystkie posiadały
rozbudowane architektonicznie fasadę i perystyl. Kolumnowy dziedziniec pojawiał się również
w niektórych bardziej rozbudowanych grobowcach typu Hegra, jak np. Grobowiec Renesansowy
i Uneiszu czy Rzymskiego Żołnierza. Te między innymi grobowce można zaklasyfikować według
E. Netzera do tzw. grobowców kompleksowych. Składały się z grobowca, kolumnowego dziedzińca,
tryklinium, ogrodów oraz z cysterny na wodę, o czym mówi inskrypcja z grobowca
Turkamanija.
W większości przypadków perystyl znajdował się przed fasadą grobową. Najlepiej zachowany
przykład takiego perystylu znajduje się w Grobowcu Urny, natomiast w innych
obiektach pozostały tylko ślady po kolumnach sugerujące, że występował. Jego rozmiary były
równie duże jak w przypadku pałaców czy grobowców hellenistycznych Aleksandrii. W Khasnet i Grobowcu Korynckim mamy do czynienia jedynie z iluzją perystylu - wzn.
występowaniem przedstawienia kolumnowego dziedzińca w górnej części fasady, nie stwierdzono
natomiast istnienia wolno stojącego perystylu przed grobowcem. Podobnie jak malowidła II
stylu pompejańskiego był to plastyczne, w miarę możliwości realistyczne przeniesiania na
płaszczyznę architektury pałacowej Aleksandrii.
Perystyl występował tylko w grobowcach nabatejskich o rozbudowanej i bogatej architektonicznie
fasadzie. Był oznaką bogactwa, statusu społecznego zmarłego. Prawdopodobnie
wykorzystywano go do ceremonii religijnych związanych z kultem zmarłego i kultem deifikowanego
króla. Niewątpliwie jego pojawienie się w architekurze nabatejskiej kojarzyć należy
z wpływem hellenizmu w I w. p.n.e. i I w. n.e. w związku z handlem prowadzonym przez
Nabatejczyków z Aleksandrią.
Collections